Ege Üniversitesi (EÜ) Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü (TDAE) tarafından Meslek Söyleşileri kapsamında “Stalin Devri Katliamlarında Kazak Aydınlarının Durumu” bahisli söyleşi düzenlendi. Çevrimiçi olarak düzenlenen aktifliğin moderatörlüğünü TDAE Türk Lisanı ve Lehçeleri Anabilim Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. İbrahim Şahin üstlendi. Aktifliğe, Kazakistan Atırav Üniversitesi Kazak Dilbilimi Kısmı öğretim üyesi Dr. Karlıgaş Aşirhanova konuşmacı olarak katıldı.
Sunumunda, Kazak toplumunda kıymetli yer edinmiş aydınlardan bahseden Aşirhanova, Stalin devrindeki sürgünlerin ve asimilasyon sürecinin Kazak halkı üzerindeki tesirlerini vurgulayarak, dönemim toplumsal özelliklerini anlattı.
Sunumunda Stalin devrindeki cezalandırma sistemi, cezalandırma sisteminin toplum üzerindeki tesirinden bahseden Dr. Aşirhanova, “Stalin liderliğindeki SSCB hükümeti, halkı vatana ihanet cürmüyle kategorilere ayırarak, cezalandırıyor akabinde ‘Gulag’ ismi verilen kamplara sürgüne gönderiyordu. Hatalılar iki kategoriye ayrılıyordu; birinci kategoride yer alan azılı hatalılar vatan haini ilan edilip, soruşturmadan sonra kurşuna dizilerek, cezalandırılıyordu. İkinci kategoride ise az aktif düşmanca ögeler barındıran kümeler yer alıyordu. Bu kümelere 8-10 yıl mühletle sürgün cezası veriliyor, ortalarında tehlikeli olanlar sonrasında mahpusa mahkûm ediliyordu. Mahkûmlara düzmece itirafnameler imzalatılarak, sürgün ve idama mahkûm edildikleri görülüyordu” dedi.
“Aydınlarını kaybetmiş toplum, bozulmuş bir toplumdur”
Stalin periyodunda halkın ve aydınların sürgün kamplarında yaşadığı kuvvetli kaidelerden bahseden Dr. Aşirhanova, “O periyotta Kazak halkı yaşadığı zulümden ötürü endişeli, kuşkucu, anti toplumsal ve rutin hale geldi. Bu nedenle Kazak halkı yaratıcılıktan uzak, inisiyatif alma marifetinden mahrum, hiyerarşiye bağlı olmayı inançlı gören, hayatta kalma isteğiyle ötekine karşı duyarsız bir kimliğe büründü. Stalin devrinde katliama uğrayan aydınlarımız Kazaklar için değerli işler yapan, halk için çalışan ve isimleri unutulmayacak formda hafızalara kazınan büyük şahsiyetlerimizdi. Aydınlar, toplumlar için değerli şahsiyetlerdir. Aydınlarını kaybetmiş toplum bozulmuş bir toplumdur” diye konuştu.
Kazak tarihinin öncü isimlerinden olan ve birçok alanda topluma katkı sağlamış Halel Dosmuhamedov ve öteki Kazak aydınların hayatlarından örnekler veren Dr. Aşirhanova, “Kazak ulusal hareketinin en kıymetli aydınlarından etnograf, müellif, tabiat bilimci, eğitimci, tıp tabibi ve halk bilimci kimliği ile öne çıkan Halel Dosmuhamedov, tıpkı başka kahramanlar A. Bökeyhan, Y. Akbayev, A. Ermekov, S. Asfendiyarov, A. Baytursunov, M. Cumabayuli, M. Tınışbayev, M. Dulatuli üzere Ruslar tarafından ‘Milliyetçi’ olmakla suçlanarak, öldürüldü. Yedi yıllık sürgünün akabinde Dosmuhamedov, 1938’de tutuklandı ve mevt cezasına çarptırıldı. Lakin, Nisan 1939’da ceza konutunda verem hastalığı nedeniyle hayatını kaybetti. Kazak yazı lisanı tarihinde Latin alfabesini birinci defa kullanan Dosmuhamedov, Kazak kelamlı edebiyat nüshalarını bir ortaya getirip, manevi hazinemizi zenginleştiren, Kazak halkının tarihinin yazımında değerli katkılar sağlayan bir aydındı” dedi.
Dr. Aşirkakova söyleşide ayrıyeten, Stalin devrinde Kazak çocukların Rus hegemonyası altında nasıl eğitim aldıkları, kendileri nasıl geliştirdikleri ve Kazak aydınlarına karşı uygulanan siyasetin yeni jenerasyonu nasıl etkilediği hakkında bilgiler verdi.
“Dilini kaybeden bir millet, milli kültürünü de kaybeder”
SSCB hükümetinin, Kazak toplumu üzerinde bilhassa lisanın gaye alınarak asimilasyon siyaseti uyguladığını söyleyen Prof. Dr. İbrahim Şahin, “Bir milletin başına gelebilecek en makus olay, başına ne geldiğini bilmemesidir. Aydınını kaybeden bir millet, kimliğini, ulusal kültürünü de kaybeder. Sovyetler birliği sonrası, bu birlikten ayrılan kardeşlerimizin neler yaşadığını anlayabilmemiz için onların aydınlarına yapılan müthiş katliamları, zulümleri âlâ bilmemiz gerekir. Elbet ki tüm bunlar, onları kendi tarihlerinden, kültürlerinden, kimliklerinden uzaklaştırılmak için, hülasa tarihî Türkistan’ı ve Türk halklarını bölmek ve asimile etmek için yapılmıştır. Bunu düzgün anlamak ve gelecek kuşaklara yeterli aktarmak hepimizin misyonudur.” dedi.
Etkinliğin sonunda Dr. Aşirhanova, iştirakçilerin sorularını cevapladı.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
