Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından yürütülmekte olan Dijital Türk Lirası Projesi’nin birinci faz değerlendirme raporu yayımlandı.
TCMB’den yapılan duyuruda, 29 Aralık 2022 tarihli dijital Türk lirası kullanımına ilişkin açıklamada, Dijital Türk Lirası Projesi’nin birinci faz çalışmaları kapsamında, yapılan testler sonucu elde edilen bulguların geniş kapsamlı bir değerlendirme raporu ile paylaşılacağının duyurulduğu hatırlatıldı.
Birinci faz pilot test çalışmaları çerçevesinde belirli lokasyonlarda pilot uygulama testlerinin gerçekleştirilmesi ve testler sonucunda kullanıcı deneyimi ile sistem performansının ölçülmesinin amaçlandığı belirtilen duyuruda, “Değerlendirme raporu ile TCMB bünyesinde gerçekleştirilen AR-GE çalışmalarının ve Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu paydaşlarıyla birlikte yürütülen birinci fazın bulguları ile projede benimsenen yaklaşımlar paylaşılmaktadır.” denildi.
Dijital Türk Lirası Birinci Faz Değerlendirme Raporu’nda, TCMB’nin, mevcut ödemeler altyapısını tamamlayıcı nitelikte bir dijital Türk lirasının tedavülünün fizibilitesi üzerinde çalışmalarını sürdürdüğü hatırlatılarak, Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Araştırma Geliştirme (AR-GE) Projesi ile dijital Türk lirasının sahip olabileceği özelliklerin belirlenmesi, farklı mimari kurguların ve teknolojik alternatiflerin denenmesi ve pilot uygulama çalışmalarının yapılmasının hedeflendiği kaydedildi.
Dijital Türk lirası ile ilgili sürece yer verilen raporda, 2023’ün ilk yarısında pilot testlere devam edilerek birinci fazın tamamlandığı, elde edilen bulgular doğrultusunda daha yaygın pilot testlerin gerçekleştirileceği ileri fazlara geçilmesi ve proje aşamalarının tamamlanmasını takiben yapılacak analizler ve değerlendirmeler neticesinde Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu’nun yeni katılımcılarla genişletilmesinin planlandığı bildirildi.
TCMB’nin, dijital Türk lirasının kullanıma sunulmasına her yönden hazır olmak için çalışmalarına devam ettiği belirtilen raporda, “İlerleyen dönemlerde dijital Türk lirasının teknolojik gereksinimlerinin yanı sıra iktisadi ve hukuki çerçevesine dair çalışmalara da öncelik verilecek olup çalışmaların karar alıcılara sunulması planlanmaktadır. Nihai kararın alınması ve ilgili mevzuatın hayata geçmesiyle birlikte dijital Türk lirasının yaygınlaştırma çalışmalarının hızlanması ve tüm Türkiye’de kullanıma sunulması mümkün olabilecektir.” denildi.
Değerlendirme raporu ile TCMB bünyesinde gerçekleştirilen AR-GE çalışmalarının ve Platform paydaşlarıyla birlikte yürütülen birinci fazın bulguları ve projede benimsenen yaklaşımların paylaşıldığı aktarıldı. Raporda, ikinci faz çalışmaları kapsamında Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu’nun, yeni katılımcılarla genişletileceği ve farklı senaryolarda pilot testler gerçekleştirileceği bildirildi.
“Dijital Türk lirası, hızlı dijitalleşen ekonomik faaliyetleri fırsata dönüştürme kapasitesi taşıyacak şekilde tasarlanıp geliştirilebilecek”
Merkez bankaları dijital paralarına ilişkin bilgilere yer verilen raporda, ödemelerin dijitalleşmesi sürecinin son aşaması olarak kabul edilebilecek Merkez Bankası Dijital Parası’nın, en yalın ve basit hali ile “egemen bir ülkenin parasının dijital biçimi” olarak tanımlanabildiğini hatırlatıldı.
“Merkez Bankası Dijital Parası” denildiğinde akla kripto varlıkların gelebildiği ancak dijital paranın bir kripto varlık olmadığı vurgulanan raporda, şunlar kaydedildi:
“İktisaden dijital para, ülke parası olarak kullanılan banknotun dijital biçimidir. Dijital para, yasal ödeme aracı olarak kanuni dayanak üzerinden hukuki çerçevesi tanımlanmış, milli egemenlikten gücünü alarak toplumsal uzlaşıyı temsil eden ve tek milli değer ölçüm birimi niteliğindeki ülke parasının yeni bir biçimidir. Bu bağlamda, dijital para ile kripto varlıkların hem ekonomik hem de hukuki çerçeve olarak birbirlerinden tamamen farklı kavramlar olduğunun içselleştirilmesi, kritik önem taşımaktadır. Örneğin, dijital Türk lirası ile kast edilen Türk lirasının dijital biçimidir. Birimi, mevcut para formunda olduğu gibi Türk lirasıdır.
Dijital Türk lirası, yeni teknolojik potansiyelleri ve ayrıca pandemi ile birlikte giderek daha hızlı dijitalleşen ekonomik faaliyetleri fırsata dönüştürme kapasitesi taşıyacak şekilde tasarlanıp geliştirilebilecektir. Yeni teknolojiler, paraya işlevsellik kazanımları sağlayabilecek ancak paranın fıtratını değiştiremeyecektir. Bu bağlamda tasarımlar, paranın temel özellikleri göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Tedavüle sokulması halinde dijital Türk lirasının, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, ödemelerin kesintisiz ve sürekli çalışma ilkesine uygun tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, dijital ödemelerde yeknesaklık imkanının sağlanması ve programlanabilir ödemeler altyapısının hazırlanarak yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması noktalarında katkı sağlayacağı öngörülmektedir.”
Dijital Türk Lirası Sistemi için önemli olan noktanın, teknolojinin kendisinden ziyade dijital para gereksinimlerini ve ilkelerini tam karşılayan bir sistemin hazırlanması olduğu, bu bağlamda dağıtık defter, merkezi defter ve ikisinin karışımı melez çözümlerin denendiği belirtilen raporda, Faz-1 kapsamında, dijital kimlik sistemi, dijital para sistemi, soyutlama katmanı, servis katmanı ve cüzdan uygulaması temel bileşenler olarak belirlendiği, AR-GE ilkelerince açık kaynak kodlu yazılımlar kullanılarak hazırlandığı ve test edildiği bildirildi.
“18 YAŞ ALTINDAKİLERİN ÖDEMELERİNDE DİJİTAL PARAYI TERCİH EDEBİLECEĞİ ÖNGÖRÜLMEKTE”
Dijital para bilgisinin nasıl saklanabileceğine yer verilen raporda, proje sürecinde elde edilen bulguların çok yönlü değerlendirmeler içermekle birlikte “mahremiyet”, “finansal sistem”, “teknoloji” ve “dijital kimlik” ana başlıklarında gruplandırılabildiği belirtildi.
Dijital paranın, mevcut ödeme alternatifleri ve ürünleriyle rekabet etmeyip talep anında sunulan, ödemeler altyapısını tamamlayıcı bir alternatif hizmet olarak konumlandırılabileceği aktarılan raporda, herhangi bir sebeple herhangi bir mevduat ya da ödeme hesabı bulunmayan ve 18 yaşın altında olan vatandaşların ödemelerinde dijital parayı tercih edebileceğinin öngörüldüğü, ayrıca, turistler başta olmak üzere yerleşik olmayanlar için de dijital para seçeneği sunulabileceği bildirildi.
“ÖZELLİKLE DOĞAL AFETLERLE MÜCADELE ALANLARINDA YADSINAMAZ KAZANIMLAR ELDE EDİLECEK”
Dijital cüzdanlar ve ön ödemeli uygulama alternatiflerinin, sosyal yardım ve destek amaçlı paraların ulaştırılmasında kullanılabileceği belirtilen raporda, “Özellikle doğal afetlerle mücadele alanlarında yadsınamaz kazanımlar elde edilebilecektir.” denildi. Raporda, dijital Türk lirası ile birlikte banknot emisyonu ve dolaşımdaki para operasyonları maliyetlerinin azalmasının beklendiği kaydedildi.
Raporda, AR-GE faaliyetlerine ilerleyen fazlarda da devam edileceğine işaret edilerek, Türk lirasının biçimleri arasındaki dönüşümler, akıllı ödemeler, çevrim dışı ödemeler ile hukuki ve iktisadi boyutların ilerleyen fazlarda ele alınacak konular arasında olduğu bildirildi.
“TÜRK LİRASININ TÜM BİÇİMLERİNİN BİRBİRİYLE DÖNÜŞÜMÜ MÜMKÜN OLACAK”
Dijital Türk lirası nihai mimarisi ve tasarımı üzerine çalışmaların sürdüğü aktarılan raporda, “Olası tasarım seçeneklerinin sonuçları ve dijital Türk lirasına ilişkin iktisadi, hukuki ve mali gereksinimleri karşılayıp karşılamadığına dair değerlendirmeler devam etmektedir. Değerlendirmelerin sonucunda tedavüle ilişkin karar verilecektir.” denildi.
Türk lirasının tüm biçimlerinin birbiriyle dönüşümünün mümkün olacağı vurgulanan raporda, şunlar kaydedildi:
“Bilindiği üzere, mevcut finansal sistemde bankalarda bulunan mevduat, ATM’ler ya da şubeler aracılığıyla nakde dönüşebilmektedir. Benzer şekilde, mevduat dijital Türk lirasına, dijital Türk lirası da mevduata dönüşebilecektir. Bu dönüşüm, anında ve sürekli mümkün olacaktır. Dijital para sistemi, dönüşümleri sağlamak amacıyla mobil uygulamalar, mevduatı yöneten sistemler ve ATM’lerle entegre olacaktır. Dijital Türk lirası hesabı olmayan işletmeler için de dijital Türk lirası ile alınan ödemelerin otomatik olarak mevduata dönüşümleri sağlanacaktır. Bu süreçlerde bir taraftan mevcut teknolojik imkanlar en pratik şekilde değerlendirilmeye devam edilirken, kısa, orta ve uzun dönemin olası yenilikleri ile uyum özenle gözetilecektir.”
“DİJİTAL TÜRK LİRASININ GELİŞTİRİLMESİNİN KESİNTİSİZ DEVAM EDECEK BİR SÜREÇ OLACAĞINA ŞÜPHE YOK”
Raporun sonuç bölümünde, TCMB’nin belirlediği ilkeler ve yaklaşımlar göz önünde bulundurularak Dijital Türk Lirası Sistemi’nin mahremiyeti gözetecek, mevcut iktisadi ve finansal süreçlere zarar vermeyecek, teknolojik yeniliklere uyum sağlayabilecek, dijital ekosistemlerdeki bileşenler ile birlikte çalışabilecek ve herhangi bir finansal aracı kuruma bağımlı olunmadan erişilebilecek şekilde tasarlandığı, benimsenen modülerlik anlayışı ile herhangi bir teknolojiye bağımlı kalınmamasının hedeflendiği belirtildi.
Dijital Türk lirasına erişimin, ticari bankaların dahil olduğu lisanslı finansal aracı kurumlar üzerinden gerçekleştirileceği aktarılan raporda, “Bu bağlamda, serbest piyasa ekonomisinin temellerinden olan iki katlı bankacılık esaslarına ve finansal sistemin temel prensiplerine zarar verilmemesi ilkesi gözetilerek dijital cüzdanlarda dolaştırılabilecek toplam nakit tutarı ve harcama limitleri kademeli ve kontrollü bir şekilde yönetilecektir. Bu açıdan bakıldığında, geleneksel bankacılık yaklaşımlarıyla uyumlu bir süreç devam etmektedir.” denildi.
TCMB’nin, talep ve gereksinimler ile uyumlu kapasitelerin oluşturulması ve hem konvansiyonel banknotların hem de dijital Türk lirasının birbirlerini tamamen tamamlayıcı nitelikte dolaşımda kalması için her türlü teknik ve idari tedbiri alacağı kaydedilen raporda, şu değerlendirmelere yer verildi:
“Finansal istikrarın öncü koşulu olan ödemelerin kesintisizliği ilkesiyle işletilmekte olan toptan ve perakende ödemelerdeki bütüncül ekosistemin, dijital Türk lirasının ihracına karar verilmesi durumunda devreye girmesi ile birlikte daha pratik, daha kapsayıcı ve daha sürdürülebilir hale gelmesi beklenmektedir. Belirtilen birçok kazanım, dünya genelinde yapılan dijital para çalışmalarının kesişim kümesi olarak değerlendirilebilecek tasarımların sonuçlarıdır. Özelleşen tasarımlar sonrası ise TCMB’nin belirlediği ilkeler ve yaklaşımlar kapsamında etkiler ortaya çıkacaktır. Dijital ekosistemlerin oluşması ve yeterli kullanım büyüklüğüne ulaşması bağlamında farklı tasarımlar, farklı sonuçları beraberinde getirecektir.
Dijital Türk lirasının geliştirilmesinin kesintisiz devam edecek bir süreç olacağına şüphe yoktur. Her dijital üründe olduğu gibi dijital Türk lirasında da sürekli iyileştirme ve mutlak güvenlik yaklaşımlarının benimsenmesi ve devam ettirilmesi gerekmektedir. Devamlı artan hesaplama gücü ve azalan teknoloji maliyetleri sayesinde hem yakın hem de orta ve uzun dönemde dijital para alanında kullanılabilir stratejik teknolojilerin sürekli ve çok boyutlu olarak değişmesi ve gelişmesi beklenmektedir. Bu doğrultuda, Dijital Türk Lirası Projesi TCMB’nin kesintisiz araştırma ve geliştirme gündeminde kalmaya devam edecektir.”
