Heinrich Böll Stiftung Derneği tarafından hazırlanan “Tarımda Kullanılan Zehirler Hakkında Gerçekler ve Sayılar: Pestisit Atlası”, her yıl dünyada yaklaşık 385 milyon pestisit zehirlenmesi hadisesi yaşandığı ve her yıl 11 bin kişinin direkt bu zehirlenme nedeniyle hayatını kaybettiğini ortaya koyuyor.
Pestisit Atlası’nda, pestisite ağır maruz kalanlarda kalp, akciğer ya da böbrek yetmezliğinin yaşandığı tabir edilirken, pestisitlerin de tesiriyle parkinson, lösemi, akciğer ve göğüs kanseri, tip2diyabet, astım, alerji, obezite ve hormon bozukluklarında da dünyada önemli artışlar olduğuna dikkat çekiliyor.
Avrupa Birliği Besin Güvenliği Otoritesi’nin (EFSA) yasaklamasına rağmen
pestisit kullanımının dünyada rekor düzeylere çıktığının vurgulandığı Pestisit Atlası’nda, ağır pestisit kullanımının arılar başta olmak üzere uçucu böceklere ve kuşlara ziyan vererek biyoçeşitliliği tehlikeye soktuğunu, toprak, su ve havada kalıcı ya da uzun periyotlu toksik kirlenmeye yol açtığının altı çiziliyor.
Heinrich Böll Stiftung Derneği tarafından hazırlanan “Tarımda Kullanılan Zehirler Hakkında Gerçekler ve Sayılar: Pestisit Atlası”, bilim insanlarının ikazlarına ve Avrupa Birliği Besin Güvenliği Otoritesi’nin (EFSA) yasaklamasına karşın, pestisit kullanımının dünyada rekor düzeylere çıktığını ortaya koydu. Dünyadan ve Türkiye’den pestisit kullanımına dair çok istikametli bilgilerin yer aldığı Pestisit Atlası’nda mevzunun uzmanları tarafından hazırlanan 26 başlıktaki makalelerle durum tespiti, ortaya çıkan ziyan ve risklerin boyutu ve tahlil teklifleri yer alıyor. “Tarımda Kullanılan Zehirler Hakkında Gerçekler ve Sayılar: Pestisit Atlası” Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği Proje Koordinatörü Yonca Verdioğlu ve Pestisit Atlası’nın Türkiye’ye dair bilgilerini oluşturan ve bilimsel okumaları yapan Besin Mühendisi, Müellif Dr. Bülent Şık’ın iştirakiyle düzenlenen basın toplantısında kamuoyu ile paylaşıldı.
‘Tarımda Kullanılan Zehirler Hakkında Gerçekler ve Sayılar: Pestisit Atlası’ Heinrich Böll Stiftung Derneği’nin Berlin Merkez Ofisi’nin Almanya Etraf ve Doğayı Müdafaa Birliği Pestisit Hareket Ağı ve Le Monde Diplamatique ile birlikte hazırlandı. Heinrich Böll Stiftung Türkiye Temsilciliği tarafından Türkçe’ye çevrilen Pestisit Atlası ‘Mutfaktaki Kimyacı’ kitabının muharriri Besin Mühendisi Dr. Bülent Şık’ın katkılarıyla Türkiye’ye mahsus bilgiler de eklenerek zenginleştirildi.
Kimyasal zehirler her yerde
Pestisit, tarımda ekinlere ve bitkilere ziyan verme potansiyeli bulunan haşereleri, istenmeyen yabani otları, böcekleri yok etmek ve denetim altında tutmak için kullanılan kimyasal bir zehir olarak tanımlanıyor. Pestisitler kimyasal yapılarına ve fonksiyonlarına nazaran sınıflara ayrılıyor. Pestisit Atlası’nda böcek öldürücüler (insektisit), ot öldürücüler (herbisit), mantar öldürücüler (fungusit) zehir kümesinde en sık kullanılan pestisit çeşitleri olarak geçiyor ve pestisitlerin besinlerde kalıntı bıraktığı ve sıhhat açısından önemli ziyanlara neden olduğu belirtiliyor.
Pestisit Atlası, tarımda kullanılan pestisitlerin insan sıhhati başta olmak üzere, böceklere, bitkilere verdiği ziyanlar bilindiği halde; pestisitlerin izlerine meyve-sebzeden, bala, parklardaki otlardan insanlara kadar her yerde rastlandığını ortaya koyuyor.
Dünyada yılda 4 milyon ton pestisit kullanılıyor
Yarattığı tehlikelerine karşın pestisitsiz endüstriyel tarımın imkânsız hale geldiğine dikkat çekilen Pestisit Atlası’nda yer alan datalara nazaran, dünya çapında yılda 4 milyon ton pestisit kullanılıyor. Global pestisit pazarının bu yıl itibariyle, 130,7 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaştığı iddia ediliyor.
Avrupa’nın ikili standardı: Kullanıma yasak getiriliyor, üretim devam ediyor!
Pestisit Atlası’nda dünyanın kimi bölgelerinde daha az pestisit kullanıldığına vurgu yapılıyor. Öte yandan son derece tehlikeli pestisitlerin yasaklandığına da değinilen Atlas’ta pestisitlerin kullanımına yasaklar getirilmesine karşın üretiminin artarak devam ettiği belirtiliyor. Avrupa Birliği’nin (AB) tehlikeli pestisitlerin Avrupa’da kullanımı yasakladığının hatırlatıldığı Pestisit Atlası’nda, AB’nin kullanımını yasakladığı pestisitlerin üretiminin ve ihracatının engellenmediği ve bu zehirlerin dünyanın dört bir yanına ihraç edilmesine mahzur olmadığına dikkat çekiliyor. Atlas, pestisit kullanımını azaltacak bağlayıcı bir memleketler arası mukavelenin ise şimdi imzalanmadığına vurgu yapıyor.
Hem insan sıhhatini bozuyor hem biyolojik çeşitliliği yok ediyor
Pestisit Atlası’na nazaran, Türkiye’de 2019 yılında yapılan bir çalışmada tahlil edilen besin örneklerinin yüzde 49’unda sucul canlılar, arılar, su yosunları ve yararlı böcekler açısından çok ziyanlı olan, yüzde 42’sinde ise doğal hayatta biyolojik birikime neden olan ve toksik tesiri uzun mühlet kalıcı olan pestisitlerin kalıntısı tespit edildi. Türkiye’de 2013 ve 2014 yıllarında yapılan bir araştırmada tahlil edilen besin örneklerinin yüzde 85’inde birden fazla sayıda pestisit kalıntısı bulundu. Tespit edilen pestisit sayısı 2 ile 13 ortasında değişim gösteriyordu.
Parkinson ve lösemide büyük artış!
Pestisit Atlası’nda, pestisite maruz kalanlarda bilhassa de tarımda çalışanlarda görülen sıhhat sorunlarına de dikkat çekiliyor. Pestisit Atlası’na nazaran her yıl dünyada 385 milyon kişi pestisit zehirlenmesi yaşıyor. Mağdurların kendilerini yorgun, halsiz ve bitkin hissedebildiği, ya da gripte olduğu üzere baş ağrısı ve eklem ağrıları yaşayabildikleri vurgulanıyor. Bunun ötesinde sindirim sistemi etkilenebiliyor, mide bulantısı, kusma ve ishal görülebiliyor. Hudut sisteminin pestisitlerden etkilendiği hadiseler da bulunuyor. Pestisit zehirlenmesinde ağır seyreden olaylarda kalp, akciğer ya da böbrek üzere organların iflas etmesine de sıkça rastlanıyor. Her yıl yaklaşık 11.000 kişinin bu biçimde hayatını kaybettiği belirtilen Pestisit Atlası’nda bunun en ağır tarım kesiminde çalışanları etkilediğine vurgu yapılıyor. Pestisitler havaya ve suya kolay kolay karışabildiği için ziraî alanların dışında yaşayan ya da tarımla uğraşmayan beşerler açısından da tehlike yaratıyor. Bulaş yoluyla çevreyi kirleten pestisitler yalnızca kullananları değil pestisit kullanılmış eseri tüketenleri de etkiliyor. Bu unsurlardan zehirlenen şahısların pek birçoklarında uzun vadeli tesirlerin gözlendiğine dikkat çekilen Pestisit Atlası’nda, son yıllarda bilhassa parkinson hastalığı yahut lösemi üzere kronik rahatsızlıklarda kıymetli bir artış yaşandığına vurgu yapılıyor. Bu alanda değerli bilimsel çalışmaların olduğu tabir edilen Atlas’ta pestisitler ayrıyeten karaciğer ve göğüs kanseri, tip 2 diyabet ve astım, alerji, obezite ve hormon bozuklukları açısından artan risk oranlarıyla da ilişkilendiriliyor. Tekrar doğum kusurları, erken doğum ve büyüme bozukluklarını da pestisitlerle olan temasla gerekçelendiren Pestisit Atlası’nda, son yılların en ağır pestisit tartışmasının ise glifosat üzerinden yürütüldüğü söz ediliyor. Bu herbisitle temas eden ve kanser olan sayısız insanın, pestisit üreticisi Bayer’e tazminat davası açtığı belirtilen araştırmada, bu davaların 30 bin kadarının ise hala devam ettiği vurgulanıyor. Geçmiş yıllarda birçok davayı kaybeden Bayer’in yaklaşık 96 bin davacıyla uzlaşmaya vardığı bilgisi de veriliyor ve bugüne kadar varılan uzlaşmaların 11,6 milyar Euro’ya mal olduğu kestiriminde bulunuluyor. Dünya Sıhhat Örgütü’nün alt kuruluşu olan Memleketler arası Kanser Araştırmaları Ajansı’nın (IARC), glifosatı 2015 Mart’ında muhtemel bir kanserojen olarak sınıflandırdığı tabir edilen Atlas’ta 2019 yılında Washington Üniversitesi’nde yapılan bilimsel bir meta-analiz, pestisite maruz kalan şahıslarda non-hodgkin lenfoması geçirme riskinin rölâtif olarak yüzde 41 arttığını da ortaya koyuyor.
Pestisitler 1.000 km kadar taşınabiliyor
Pestisit Atlası’nda etken unsurlarının yalnızca uygulandıkları yerde kalmadığına dikkat çekiliyor. Pestisitler sızarak, rüzgârla ya da hava yoluyla çok uzaklara, kimileri ise 1000 kilometre kadar uzağa taşınabiliyor. İnsan sıhhatine verdiği büyük ziyanların yanı sıra bu taşınmanın da tesiriyle biyoçeşitliliğe ziyan verdiğine, toprak ekosistemini yok ettiğine değinilen Pestisit Atlası’nda besinlerdeki pestisit kalıntılarının insan sıhhatine önemli ziyanlar verebildiği de belirtiliyor. Atlas, dünya çapında yürütülen uzlaşı eforlarına karşın müsaade verilen azami pestisit kıymetlerinin ülkeden ülkeye de büyük farklılıklar gösterdiğini vurguluyor. Sentetik kimyasal pestisitler kullanılmadan uzun yıllar boyunca organik tarım yapılan topraklardaki bitki çeşitliliğinin, yalnızca birkaç yıldır organik tarım yapılan yerlere oranla 17 kat daha fazla olduğuna değinilen Atlas’ta, faydalı böceklerin zararlıların doğal düşmanı olduğu belirtiliyor. Atlas’a nazaran faydalı böceklerin önceliklendirilmesiyle pestisit kullanımı değerli ölçüde azaltılabilir.
Dünyadaki tarım yerlerinin üçte ikisi en az bir pestisit ile kirlenmiş
Pestisit Atlası, tarım zehirlerinin görünmeyen ekosistem üzerindeki tesirlerini de ortaya koyuyor. Toprakta biriken pestisitlerin yenilenemeyen kaynağı da kıymetli ölçüde kirlettiğine dikkat çekilen Pestisit Atlası’nda dünyadaki tarım topraklarının yaklaşık üçte ikisinin en az bir pestisit ile kirlenmiş olduğu vurgulanıyor. Avrupa’da 317 tarım toprağından alınan toprak testlerinin yüzde 80’inden fazlasında pestisit kalıntısına rastlanmış. Yayımlanmış 400 sistematik araştırmaya nazaran pestisitler sağlıklı toprakları korumak için hayati değer taşıyan organizmalara ziyan veriyor. Pestisit Atlası’nda bu alanda yapılan 2800’den fazla testin yüzde 70’inde bu sonuca ulaşıldığı belirtiliyor. Atlas’ta pestisitlerin kullanımlarından yıllar sonra bile toprakta kirliliğe neden olmaya devam ettiği söz ediliyor.
Faydalı böcekler de yok oluyor
Atlas’ta doğal yararlılar olarak tanımlanan uğurböceği, tırtır sineği yahut kulağakaçanlar üzere canlıların doğal ziyanlı savaşçısı ve tesirli bitki koruyucuları olduğuna dikkat çekiliyor. Bunların hem etrafa ziyan vermediği hem de çiftçilere masraftan tasarruf ettirdiği belirtilirken pestisitler nedeniyle hayat alanlarının büyük bir tehdit altında olduğuna yer veriliyor.
Toprağın yanı sıra ırmaklar, denizler ve yeraltı su kaynakları da kirleniyor
Pestisit Atlası’nda su kaynaklarının pestisitlerle kirlenmesi başlığı yer alıyor. Atlas’a nazaran etraf uzmanları ırmakların, denizlerin, karasularının ve yeraltı sularının pestisitlerle ne kadar kirlendiğini nizamlı aralıklarla yapılan testlerle ortaya koyuyor. Ziyanlı hususlar akarsulara ekseriyetle tarım alanlarından sızma yoluyla, yüzeysel akıntıyla ve sürüklenmeyle ulaşıyor. Atlas’ta Türkiye’deki akarsu ve göllerde bulunan pestisit kalıntılarını belirlemeye yönelik bilimsel çalışmalarda ziraî faaliyetin ağır olduğu bölgelerde sularda ve taban tortularında çeşitli pestisitlerin kalıntılarına rastlandığı belirtiliyor. Türkiye’deki akarsu ve gölleri pestisit kirliliğine karşı koruyacak bir kıyı-kenar şeridi uygulamasının olmadığı da Atlas’ta vurgulanıyor. Sulara pestisitlerin bulaşmasını önlemek için öncelikle pestisit kullanımını azaltmak ve vakit içinde de ortadan kaldırılması gerekliliği üzerinde duruluyor. Bunu sağlamak için de Türkiye genelinde uygulanacak agroekolojik bir tarım programının hayata geçirilmesi gerekliliği tabir ediliyor.
Ekolojik mahşer pestisitle geliyor!
Tarım için çok değerli olan faydalı böcekler de pestisitten nasibini alıyor. Pestisit Atlası, yapılan bilimsel çalışmaların faydalı böceklerin yok oluşunu hızlandırdığını gösteriyor. Pestisit Atlası yapılan araştırmalarda bütün böcek popülasyonlarının yüzde 41 oranında azaldığını ve bütün cinslerin üçte birinin yok oluşla karşı karşıya kaldığını dikkat çekiyor. Sydney Üniversitesi’nin yaptığı araştırmayı baz alan Atlas, her yıl böceklerin toplam biyolojik kütlesinin yüzde 2,5 oranında azaldığını vurguluyor. Böcek vefatlarına dair bölgesel örnekleri de veren Pestisit Atlası, Birleşik Krallık’ta kelebek popülasyonun 1976’dan beri yaklaşık yarıya indiğini söylüyor. Alman tabiat muhafaza bölgelerinde, rastgele alınan örneklere nazaran uçucu böceklerin biyolojik kütlesi 1989 ile 2016 yılları ortasında yüzde 76 azaldı. Kuzey Amerika’da doğu kral kelebeğinin sayısı 30 yılda yaklaşık yüzde 80 geriledi. Hollanda’daysa evcikli böceklerin sayısı 2006 ile 2016 yılları ortasında yüzde 60 azaldı. Birçok bölge, bilhassa de tropik bölgeler için şimdi bilgi yok. Atlas’ta ‘eldeki bilgiler, azalmanın global bir olgu olduğuna işaret ediyor’ sözü kullanıldı. Faydalı böceklere en fazla ziyan veren pestisit ise neonikotinoidler olarak belirtiliyor.
Türkiye’de de yasak lakin ihraç edilen eserlerde pestisit çıkıyor
Neonikotinoidlerin Türkiye tarımında da ağır bir formda kullanıldığına işaret eden Pestisit Atlası, neonikotinoid kümesi bünyesinde yedi adet pestisit bulunduğunu belirtiyor. Bu yedi pestisitten beşinin Türkiye tarımında uzun yıllar boyunca kullanıldığı söz ediliyor. Bu pestisitlerin kullanımına 2018 yılında Türkiye’de de kimi kısıtlamalar getirildi. Bakanlık ile yapılan görüşmeler sonrasında imidakloprid, klotianidin ve tiametoksam isimli pestisitlerin kullanımına büyük sınırlamalar konuldu. Lakin 2019 yılında yapılan bir çalışmada besin eserlerinde bu pestisitlerin kalıntılarının tespit edilmesi bu sınırlamaların uygulanmadığını da gösteriyor. 27 Eylül 2021 tarihinde çıkarılan yeni pestisit yönetmeliği ile 2018 yılında alınan yasaklama kararı esnetilerek çeşitli eserlerde (asetamiprid, imidakloprid, tiakloprid, tiametoksam) kullanımı özgür bırakıldı. Tarım ve Orman Bakanlığı 2018 yılında aldığı kararda hormonal sistem bozucu tiakloprid faal hususunu içeren pestisitlerin kullanımı hakkında daha sonra karar vereceğini, şimdilik kullanıma devam edileceğini belirtmişti. Avrupa Birliği 15 Ocak 2020 tarihinde aldığı bir kararla tiakloprid kullanımını yasakladı. Yasaklama kararının tiaklopridin yeraltı sularına bulaşma potansiyelinin yüksek olması ve insanlarda üreme sıhhati üzerinde olumsuz tesirler göstermesi nedeniyle alındığı belirtiliyordu. Bu önemli münasebetlere karşın tiakloprid Türkiye’de hâlâ yasaklanmadı. Pestisit Atlası’nda, 2021 yılında çıkarılan son pestisit yönetmeliğinde de hormonal sistem bozucu tiaklopridin çeşitli ziraî eserlerde kullanılmasına hâlâ müsaade verildiğini de tabir ediliyor.
Pestisitin beş büyüğünün toplam cirosu 30,9 milyar Euro…
Dünyada pestisit kullanımına, Sanayi İhtilali sonrasında 1940’larda başlanıyor. Tarımda kullanılan pestisitlerin üretiminin yıllar içinde artarak devam ettiği belirtilen Atlas’ta şu bilgiler yer alıyor: Pestisit kullanımındaki artış, 1990-2017 yılları ortasında yüzde 80’lere ulaştı. Türkiye’de 1990 yılında yaklaşık 30 bin ton civarında kullanılan pestisitler iki kat artış göstererek 2018 yıllında 60 bin tona ulaştı. 2020 yılında ise bu oran 54 bin ton oldu. Dünyada en çok pestisit üreten dört şirket ise Syngenta, Bayer, Corteva ve BSF olarak belirtiliyor. Atlas’ta bu dört şirketin 2020 yılında pestisit üretiminden toplam 30,9 milyar Euro ciro yaptığı söz ediliyor. Syngenta 9.9 milyar Euro ile sıralamada birinci olurken, Bayer 9.8 milyar Euro ikinci, Corteva 5,7 milyar Euro ile üçüncü, BSF ise 5.5 milyar Euro ciroyla dördüncü en çok kazanan şirket oluyor. Kimya kesimindeki kimi satın almalar sonucunda pestisit üretiminde beş şirket öne çıkıyor. Bu şirketler; Syngenta, Bayer, Corteva, BSF ve FM. Pestisit Atlası’na nazaran bu beş şirketin 2018 yılında Türkiye’deki satış gelirleri 68 milyon dolar olarak gerçekleşti. Beş şirketin elde ettikleri bu gelirin yüzde 16’sı insan sıhhatine ve ekosisteme ziyan veren son derece tehlikeli pestisitlerin satışından elde ediliyor.
En ağır pestisit kullanımı Adana, Mersin, Manisa, Aydın, Bursa, İzmir ve Antalya…
Pestisit Atlası’nda 2020 yılında Türkiye’de kullanılan pestisit ölçüsünün 50 ile 60 bin ton/yıl olduğu varsayımında bulunuluyor. Atlas’ta pestisit kullanılan vilayetlere yönelik çarpıcı bilgiler yer alıyor. Pestisit Atlası’nda kullanılan pestisit ölçüsünün yaklaşık yüzde 50’sinin Adana, Mersin, Manisa, Aydın, Bursa, İzmir ve Antalya’da kullanıldığı söz ediliyor. Bu vilayetlerde hektar başına kullanılan pestisit ölçüsü çok fazla. Antalya’da 2020 yılında hektar başına pestisit kullanımı yaklaşık 14 kg, Manisa’da 9 kg düzeyinde. Pestisit kullanımının ağır olduğu vilayetlerde halk sıhhati, biyoçeşitlilik kaybı, kimyasal kirlilik üzere kıymetli problemlerin görülmesi bekleniyor.
Yasak var, uygulanmıyor
Pestisit Atlası’na nazaran Türkiye’de kullanılan pestisit etken husus sayısı 2018 yılında 385 adede düştü. 2008-2021 yılları ortasında da 213 etken unsurun kullanımına yasak getirildi. Lakin Atlas’ta Türkiye’den ihraç edilen besin eserlerinde yasaklanmış pestisit kalıntılarının çıktığına bu nedenle pestisit etken unsur sayısının resmi kurumların bildirdiği sayıdan çok daha fazla olduğuna işaret edildi.
Türkiye’de pestisit onayından Tarım ve Orman Bakanlığı sorumlu
Pestisit Atlası’ndaki bilgilere nazaran Avrupa Birliği’nde pestisitlere ruhsat süreci iki evrede gerçekleşiyor. Avrupa Besin Güvenliği Otoritesi’nin (EFSA) kontrolünde yürütülen bu sürecin birinci etabında etken unsurlar tüm Avrupa seviyesinde onaydan geçiriliyor. İkinci basamakta ise bu etken hususları içeren eserler tek tek AB üye devletleri tarafından onaylanıyor. Pestisit üreticileri, etraf ve sıhhat bakımından risk değerlendirmesi yapılabilmesi için gereken dataları içeren bilimsel bilgi ve çalışmaları sunuyor. EFSA bunun akabinde sunulan evrakları incelemek üzere farklı üye devletleri raportör olarak görevlendiriyor. Raportör, onay talep edilen eserlerin insan sıhhati ve etraf açısından risklerine dair bir ‘Taslak Rapor’ hazırlayıp EFSA’nın ve üye devletlerin değerlendirmesine gönderiyor. Bu süreç sonucunda etraf ve insan sıhhati açısından kabul edilemeyecek tesirler bulunmadığı sonucuna varılacak olursa, EFSA tarafından onay veriliyor. Yani örneğin kelam konusu etken husus yararlı böceklere ziyan verecek olsa dahi EFSA’dan onay alabiliyor. Türkiye’de onay sürecinden Tarım ve Orman Bakanlığı sorumlu. Bakanlık, Avrupa Birliği’ndeki onay süreçlerini dikkate alsa da ülkede kullanılan pestisitler AB’de kullanılan pestisitlerden farklı. Örneğin çocukların bilişsel yeteneklerine ziyan verdiği için 2016’da AB’de yasaklanan klorpirifos etil Türkiye’de lakin 21 Mayıs 2020 tarihinde yasaklandı. Pestisit Atlası, alınan yasak kararının bir pestisitin kullanımını sonlandırmadığına değiniyor. Atlas’ta klorpirifos etilin hâlâ Türkiye’den ihraç edilen besinlerde kalıntısı en çok çıkan pestisitlerden biri olduğuna dikkat çekiliyor.
İyi örnekler de var: Lüksemburg, Danimarka…
Pestisit Atlası’na nazaran dünyanın en büyük pestisit pazarlarından biri Avrupa Birliği. Birliğin pestisit kullanımını azaltmaya yönelik yasaklarına karşın üretim devam ediyor. Avrupa Birliği’ne üye ülkeler ortasında pestisit kullanımı ülkenin tarım modeline nazaran değişiklik gösteriyor. Pestisit Atlası’na nazaran 1 Ocak 2021’den itibaren bir herbisit olan glifosatı içeren her tıp eserin kullanılmasını yasaklayan tek ülke Lüksemburg oldu. Ülke ayrıyeten üzüm üretiminde, bütün insektisit cinslerinin kullanımına da etaplı olarak son vermek ve bunları kimyasal olmayan alternatiflerle değiştirmek için AB’nin Ortak Tarım Siyaseti fonundan yararlanıyor. Pestisit Atlası’na nazaran pestisit kullanımında en çarpıcı düşüş Danimarka’da gözleniyor. Zira Danimarka 1972’de pestisit harcı uygulaması getirdi ve 1982’de ise bunu pestisit vergisi ile destekledi. Vergiden elde edilen gelir de tarım dalına aktarılıyor.
İnsana, tabiata, yaşama ziyan veren zehir: Pestisitler
Henirich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği Proje Yöneticisi Yonca Verdioğlu, Pestisit Atlası’nın 26 başlık altında toplanan makalelerden oluştuğunu söyledi. Bu Atlas ile pestisite yönelik farkındalığın oluşturulmasını hedeflediklerini belirten Verdioğlu, “Pestisitlerin nereden geldiği, nasıl kullanıldığı ve yarattığı tesirler hakkında birçok ülkede datalar yok denecek kadar az. Varsa bile bunlara ulaşmak neredeyse mümkün değil. Ne yazık ki Türkiye de bu ülkeler ortasında yer alıyor. Resmi sayılara nazaran, tarım topraklarında kullanılan yıllık yaklaşık 60 bin ton pestisitin yol açtığı tesirlerin son derece vahim olduğu kuşkusuz. Pestisit kullanımı başta insanlarda ve bilhassa çocuklarda sıhhat sıkıntılarına neden olurken, ekolojik çeşitliliği yok ediyor, süratli bir yok oluşa neden oluyor. Biz Dernek olarak pestisitin etrafa, doğal hayata beşere ne cins ziyanlar verdiğini ortaya koyarak bu zehirleri nasıl azaltabileceğimize dair tartışmalara manalı bir katkı sunmayı amaçlıyoruz. Bu uzun soluklu ve zahmetli çalışma sonucunda ortaya pestisit kullanımının insan sıhhatine, tabiata, ekosisteme, biyoçeşitliliğe verdiği ziyanlar ortaya konuyor ve bu tarım zehirlerinin yerine üretimde kullanılabilecek alternatif tahlillere de yer veriyoruz” dedi.
“Çocuklarımızın geleceği tehlikede”
Pestisit Atlası’nın Türkiye’ye dair bilgilerini oluşturan ve bilimsel okumaları yapan Besin Mühendisi Muharrir Dr. Bülent Şık, pestisitin sıhhate ve ekosisteme tesirlerinin uzun vakittir bilinmesine karşın pestisit kullanımının bütün dünyada artış gösterdiğine dikkat çekti. Türkiye’de pestisitin yüklü olarak insan sıhhati çerçevesinde tartışıldığına değinen Şık, pestisit ve kalıntılarından en fazla çocukların etkilendiğini belirtti. Türkiye nüfusunun yüzde 26,5’ini çocukların oluşturduğunu kaydeden Şık, 23 milyon çocuğun pestisit tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu tabir etti.
Pestisit Atlası’nda sıhhat ve etraf için bilhassa yüksek seviyede akut ve kronik risk oluşturduğu kanıtlanmış zehirlerin ‘Yüksek Riskli Pestisitler” olarak tanımlandığını söyleyen Şık, “Yüksek Riskli Pestisitler’lerin tanımlanması konusunda kriter var. Lakin hiçbir memleketler arası muahede yahut protokol bunların tamamına yer vermiyor. Tüm dünyada kullanılan bütün pestisitlerden hukuken bağlayıcı milletlerarası kontratlar kapsamında düzenleme altına alınan pestisitlerin oranı yalnızca yüzde 4 seviyelerinde” olduğunu belirtti.
“Pestisit olumsuz tesirlerini kıymetlendiren rutin çalışmalar çok az”
Kullanılan pestisit ölçülerinin ve kalıntılarının izlenmesinin insan sıhhati, etraf ve ekoloji için zarurî olduğunu kaydeden Şık, “Ancak Türkiye’de ve dünyanın pek çok yerinde izlenmiyor” dedi. Dünyada biyoçeşitliliğin korunması için konulan milletlerarası maksatlara ulaşmanın tek yolunun pestisit kullanımını azaltmak olduğunu vurgulayan Şık, “Her yıl bütün dünyada yaklaşık 385 milyon pestisit zehirlenmesi hadisesi yaşanıyor. Bu zehirlenmeden en fazla mağdur olanlar ise tarım alanında çalışan beşerler. Öte yandan Avrupa’da ekoloji ve sıhhat nedeniyle kullanılmasına müsaade verilmeyen pestisitlerin üretilmesine ve diğer ülkelere ihraç edilmesine ise devam ediliyor. AB’de pestisitlerin kullanım onayı katı kurallara bağlı. Buna karşın onay verilirken pestisitlerin ekosistemlerin tamamı üzerindeki ziyanlı tesirleri ne yazık ki dikkate alınmıyor” diye konuştu. Bülent Şık, Türkiye’de de pestisitlerin kullanımının onaya bağlı olduğunu, lakin ekosistem üzerindeki ziyanlı tesirleri bilinmediği üzere insan sıhhatine yönelik olumsuz tesirlerini pahalandıran çalışmalarının da birden fazla ülkede, bilhassa de AB ülkelerinde yapılan rutin çalışmalara kıyasla çok az olduğunu tabir etti.
Zehirli Pestisitlerin Türkiye’de kullanıldığı alanlar
Glifosat: Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) kanser araştırma ajansı tarafından “muhtemel kanserojen” olarak sınıflandırılıyor. Türkiye’de zeytin, üzüm, portakal, mandalina, fındık, elma, kayısı, şeftali, greyfurt, limon, asma yaprağı üretiminde kullanılıyor. Bayer tarafından üretilen Glifosat’ın 2018’deki cirosu 841 milyon dolardır.
Tiametoksam: Arılar başta uçucu böceklere ziyan verdiği için AB’de tarım yerlerinde kullanılması yasaklandı. Syngenta şirketi tarafından üretilen zehir, Türkiye’de marul, soya fasulyesi, yağlık zeytin, mısır, karpuz, hıyar, patlıcan, biber, domates, patates, şeftali, armut ve elma başta olmak üzere çeşitli eserlerde kullanılıyor. Eserin 2018’deki cirosu 242 milyon dolardır.
Glufosinate: Avrupa Kimyasallar Ajansı’na nazaran “üremeyi riske atıyor.” Türkiye’de zeytin, üzüm, erik, şeftali, kayısı, armut, kiraz, elma, limon ve turunçgillerde kullanılıyor. BASF tarafından üretilen Glufosinate’in 2018 yılı cirosu 227 milyon dolardır.
Klorantraniliprol: Su organizmaları için çok tehlikeli. Türkiye’de kullanılmasına müsaade verilen eserler ortasında en başta gelen pestisitlerden biri. Pamuk, şeker pancarı, mısır, yer fıstığı, mercimek, asma yaprağı, baş lahana, karnabahar, kornişon, hıyar, patlıcan, biber, domates, patates, ceviz, Antep fıstığı, fındık ve üzüm başta olmak üzere yaygın olarak tüketilen tüm meyve çeşitlerinde kullanılıyor. FMC tarafından üretilen Klorantraniliprol 2018 yılında 255 milyon dolarlık ciro elde etti.
Siprokonazol: AB’ye nazaran “üremeyi riske atıyor.” Türkiye’de şeker pancarı, buğday, mısır, pirinç, asma yaprağı ve üzümde kullanılıyor. Corteva tarafından üretilen Siprokonazol 2018 yılında dünyada 144 milyon dolar ciro elde etti.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
