İran’ın, Basra Körfezi’ni Umman Denizi ve Arap Denizi’ne bağlayan kritik su yolu Hürmüz Boğazı’nı kapatma kapasitesi, yatırımcılar açısından önemli bir soru işareti oluşturuyor. Ancak Orta Doğu’dan ham petrol ve diğer enerji ürünlerinin akışı söz konusu olduğunda Hürmüz Boğazı, tek endişe kaynağı değil.
Hürmüz Boğazı’nın kapatılmasıyla gemilerle taşınan günlük yaklaşık 20 milyon varil petrol, petrol ürünü ve küresel sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) arzının %20’sinin bir anda durma ihtimali söz konusu. Bu risk uzunca bir süredir yatırımcıları, petrol tüccarları, nakliyecileri ve dünya liderlerini diken üstünde tutuyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın cumartesi günü İsrail-İran savaşına doğrudan müdahale ederek İran’daki nükleer tesisleri bombalamasıyla birlikte Hürmüz Boğazı yeniden gündemin ilk sırasına oturdu.
MarketWatch’un haberine göre, New York merkezli servet yönetim firması CIBC’nin Kıdemli Enerji Tüccarı ve Yönetici Direktörü Rebecca Babin, “İlk değerlendirmem şu yönde: Hürmüz Boğazı’nın tamamen kapatılma olasılığı yüzde 50’nin altında kalmaya devam ediyor olsa da bu ihtimal cuma gününe kıyasla net bir şekilde arttı” açıklamasında bulundu.
Babin’e göre, daha olası ve yakın vadeli senaryo, resmi bir kapatma olmasa da deniz mayınları yerleştirilmesi ve gemilere müdahale edilmesi gibi taktiklerle gemi trafiğinin taciz edilmesi ve geçiş süreleriyle nakliye maliyetlerinin artırılması olabilir. Söz konusu belirsizliklerin, ham petrol fiyatlarında yükselişe yol açması bekleniyor.
Babin, “Piyasa iki kilit unsura odaklanacak: İran’ın cevabının enerji altyapısını kapsayıp kapsamayacağı ve eğer kapsarsa, bu kesintilerin ne kadar sürebileceği” dedi.
İran Parlamentosu geçtiğimiz gün boğazın kapatılmasını desteklediği bildirildi. Ancak Babin, bu adımın uygulanabilmesi için nihai onayın İran’ın dini liderine bağlı konsey tarafından verilmesi gerektiğini ve parlamentonun tek başına bu yetkiye sahip olmadığını vurguladı.
Hürmüz Boğazı’nın yatırımcılar açısından endişe kaynağı olmasının nedenlerini anlamak zor değil. Stratejistler ve analistler genel olarak boğazın tamamen kapatılmasını olası bir senaryo şeklinde görmüyor. Ancak yaşanabilecek büyük bir kesintinin enerji piyasaları için ciddi sonuçlar doğurabilir.
Danske Bank Kopenhag Baş Analisti Minna Kuusisto, pazar günü yayımladığı notta, “Hürmüz Boğazı geçişe kapanırsa, bu durum enerji piyasaları için, en azından yakın tarihte eşi görülmemiş büyüklükte bir arz şoku olur” ifadelerini kullandı.
Oxford Economics ekonomistleri 20 Haziran tarihli raporlarında, “en kötü senaryoda” petrol fiyatlarının varil başına 130 dolara yükselebileceği ve küresel gayri safi yurtiçi hasılanın %0,8 oranında düşebileceği uyarısında bulundu.
ABD Enerji Enformasyon İdaresi’nin 16 Haziran tarihli raporuna göre, 2024 ve 2025’in ilk çeyreğinde Hürmüz Boğazı’ndan geçen sevkiyatlar, küresel deniz yoluyla yapılan petrol ticaretinin dörtte birinden fazlasını ve küresel petrol ve petrol ürünleri tüketiminin yaklaşık beşte birini oluşturdu. Ayrıca, küresel sıvılaştırılmış doğalgaz ticaretinin yüzde 20’si de bu boğazdan geçti.
ABD müdahale edebilir
İran’ın boğaza müdahale etme yeteneği ya da isteğine dair şüpheler, bölgede konuşlanmış güçlü ABD donanması varlığıyla ilişkilendiriliyor. ABD’nin Bahreyn’deki Beşinci Filosu bu bölgede aktif durumda. Ayrıca, İran’a yönelik saldırılar sonrası askeri kapasitesinin zayıflamış olabileceği yönünde soru işaretleri de bulunuyor.
Eurasia Group İran ve Enerji Kıdemli Analisti Gregory Brew, yayımladığı notta, “ABD Körfez ve çevresinde büyük bir askeri varlık oluşturdu. İran’ın boğaza yönelik herhangi bir hamlesi, neredeyse kesin olarak ciddi bir askeri karşılık doğurur” dedi.
Brew, İran’ın kendi enerji ihracat altyapısı zarar görmediği sürece enerji hedeflerine yönelik tırmanışı tercih etmeyeceğini, ancak tanker trafiğine yönelik taciz eylemlerinin artabileceğini belirtti.
ABD Başkan Yardımcısı J.D. Vance, pazar günü verdiği televizyon röportajında, Hürmüz Boğazı’nda deniz taşımacılığını bozma girişiminin İran için “intihar niteliğinde” olacağını söyledi.
Vance, “İran ekonomisinin tamamı Hürmüz Boğazı’ndan geçiyor. Kendi ekonomilerini yok etmek ve dünyada aksamalara yol açmak istiyorlarsa, bu onların kararı olur” dedi.
Danske Bank’tan Kuusisto, boğazı kapatma girişiminin İran için “son seçenek” olarak görüleceğini ve boğazın ülkenin zor durumdaki ekonomisi açısından hayati önemde olduğunu ifade etti. İran’ın petrol ihracatının neredeyse tamamının Çin’e yöneldiğini hatırlatan Kuusisto, böyle bir hamlenin Pekin’in tepkisini çekebileceğini ve İran’ın iç ekonomik sorunlarını derinleştirebileceğini söyledi.
