Güzün büyüleyici renkleri, eşsiz havası, dönüşen doğası sizi umutlandırmak, heyecanlandırmak yerine strese mi sokuyor; kendinizi mevsim değişirken gergin ya da kaygılı mı seziyorsunuz? Yanıtınız evetse, yaşadığınız mevsimsel baskın duygudurum bozukluğu seasonal affective disorder ya da daha yaygın öğrenilen ismiyle mevsimsel baskın bunalım veya güz bunalımı olabilir.
Bipolar şahsiyet bozukluğu, bunalım, anksiyete gibi ruhsal meseleleri sıkça dinliyoruz; ancak mevsime bağlı duygusal rahatsızlık milyonlarca insanı etkilemesine karşın hakkında en az konuşulan ruhsal meselelerden biri. Araştırmalara göre her sene takribî 10 milyon Amerikalı mevsime bağlı duygusal rahatsızlıktan etkileniyor.
Genellikle güz aylarında başlayan mevsime bağlı bunalım, kış ayları süresince devam edebiliyor. Her ne kadar çoğunlukla geçici olsa da bu rahatsızlığın da en az öteki ruhsal hastalıklar gibi ciddiye alınması gerekiyor.
Mevsimsel duygudurum bozukluğu nedir?
Mevsimsel baskın duygudurum bozukluğu, senenin belli bir yarıyılında –çoğu zaman güz aylarında– başlar ve kışa kadar devam edebilir. Değişen hava vaziyeti, eksilen güneş ışınları, erken kararan hava, bir hayli şahsın modunun düşmesine, kendisini makûs sezmesine, kaygılı bir ruh haline bürünmesine neden olabilir. Güz ve kış ayları ruhsal anlamda zorlayıcı geçerken yaz ayları ise semptomsuzdur.
Bu gidişatın sarihe çıkması ise daha az gün ışığına maruz kalmakla ilişkilidir ve eksilen güneş ışınlarını iç mekanlarda daha fazla zaman geçirme sıklığı takip eder; böylece şahıs tabiattan uzaklaştıkça kendini negatif duyguların içerisinde bulur. Tüm bunlar mevsimsel baskın bunalımın ya da güz bunalımının ortaya çıkmasında tesirlidir. Bu farklılıklara duyarlılık bireyden şahsa değişir. Bazı insanlar mevsimsel baskın metamorfozun ilk bulgularına eylül ayında tepki verirken, değişiklerinin ruh halleri aralık ayına kadar farklılık göstermeyebilir-veya hiç etkilenmeyebilirler-.
Mevsimsel bunalımın sebepleri
Bir Hayli analist mevsimsel baskın bunalıma bütün olarak neyin neden olduğu mevzusunda fikir birliğine varamamış olsa da yukarıyada da belirttiğimiz gibi güneş ışınlarının eksilmesiyle doğrudan ilişkili olan bu duygudurum bozukluğu şu nedenlerden de oluşabiliyor:
Biyolojik saat başkalaşımı: Daha az güneş ışığı olduğunda biyolojik saatimiz de buna bağlı olarak değişir. Ruh halimizi, uykumuzu ve hormonlarımızı tertip eden manevi saatimiz değiştiğinde, aşina olduğumuz günlük programa ayak uydurmakta ve geçim sağlamakta zorlanabiliriz; bu da mevsimsel baskın bunalımı tetikler.
Beyin kimyevileri balanssızlığı: Nörotransmiterler olarak adlandırılan beyin kimyevileri, asaplar arasında irtibatı sağlar ve bu kimyeviler, mutluluk hissini artıran serotonin hormonunu kapsar. Güneş ışınlarının eksilmesine bağlı olarak düşen serotonin seviyesi, ruh halini makûslaştırarak bunalıma neden olabilir.
D vitamini yetersizliği: Serotonin seviyesi aynı zamanda D vitamininden destek alır; başka bir deyişle D vitamini artıkça serotonin ve dolayısıyla mutluluk çoğalır. Güneş ışığı D vitamini imaline takviyeci olduğundan güz-kış aylarındaki daha az güneş ışığı D vitamini noksanlığına yol açabilir. Bu farklılık da ruh halini negatif etkileyebilir.
Melatonin dayanağı: Melatonin, uyku programınızı ve ruh halinizi etkileyen bir kimyevidir. Güneş ışığı yetersizliği, bazı insanlarda fazla melatonin imalini uyarabilir; bu sebeple güz-kış aylarında halsiz, uykulu, miskin ve bitkinlik sezme alana gelebilir.